М. Мақатаетың философиялық - әлеуметтік ойлары
Мен қолға бірден түсетін оңай нәрсеге
жүгірмейтін қазақпын.
М.Мақатаев.
ХХ ғасыр елімізге қазақ жырының айбынын асырып мерейін аспандатар таланттарды аз бермеді. Солардың бірі әрі бірегейі өзінің өлмес туындыларымен халқының жүрегін мәңгі жаулаған ғажайып ақынымыз Мұқағали Мақатаев.
«Мына мен тіршіліктің тауқыметін арқалап, басымды тау мен тасқа соққылаған- М.Мақатаевпын. Азын-аулақ өмірден жинаған қазынам бар.»
Қазынам бар,
Қисапсыз шектеледі
Қызғануды біреулер жек көреді
Бермеймін де, сатпай
мын көрсетпеймін
Алам десең, алдымен зертте мені...!,
- деп ақынның өзі айтпақшы көзі тірісінде ауызы дуалы замандастары мен көлеңкесінен қорыққан көрімпаздардың жақсылы- жаманды берген бағаларымен айтқан пікірлерімен Мұқағалиды зерттедік, білдік, таныдық деу мүмкін емес.
«Том- том болып, дүкенде тұрмасақ та,
Подвалдағы архивтерден табыламыз»,
- деген ақын ағаның мол мұрасы сан қырынан зерттеп жатқан кейінгі ұрпақ- біздер өз бағамызды, өз пайымдауымызды ең бастысы өз көзқарасымызды білдірмекпіз.
М. Мақатаевтың шығармашылық кезеңі 1960-76 жылдар аралығын қамтиды. Мұқаң тағдыры да тарихтың қым- қиғаш беттеріне тап келгенді. Бұл кезеңнің сол шақтағы шығармашыл адамдарының бүкіл болмысына әр қилы әсер еткені дауысыз. Өнер биігіне талмай жететін тұлпарлар тұсалып, тума таланттар тоқырау толқынына тап болды. Ызғарлы суықтан пайда болған тоқыраудың алып сеңдерін өр кеудесімен тас- талқан етіп, поэзия әлеміне шыққан Мұқағалидың философиялық - әлеуметтік ой- пікірі сол кезеңдегі қоғамдық көзқарастың ең озық үлгісі болды. Мұқағали өткен замандардың кемеңгер ойшылдарының шығармаларын оқып, өз дәуірінің алдығы қатарлы ой- пікірлерін қорытып, олардың қазақ өміріндегі аса маңызды мәселелерді түсіндіруге , сол кездегі қазақ қауымын толғандырған басты әлеуметтік- философиялық мәселелерге жауап беруге ұмтылды.
Мұқағалидың: «Ақынның өмірді зерттегені – алдымен өзін зерттегені. Ақын құдіреті- өмірден өзін, өзінен өмір жасай білуінде.Бұл ақынның әлеуметтік- экономикалық көзқарасы»
- деуі жоғарыды айтылған пікірлеріміздің дәлелі болса керек.
Мұқағали дүниенің обьективтік заңдылығын мойындады, «дүние мен адамзат қоғамы бірқалыпты тұрмай өзгеріп отырады»
,- деп таниды. Бұл жөнінде ол:
Біздер мына дәуірмен бірге өстік,
Қарап соның қабағына күн кештік.
Уақыттың үніменен тілдестік,
Уақыттың көшімен бір көштік.
Адамзатты қорғай жүріп, қан бастық
Адамзаттың азғынымен арбастық
Аласапыран арпалыстан аман қап,
Адамзаттың өмірімен жалғастық,
-деп түйеді. Адамзатты табиғаттың жемісі деп қарап, оны табиғаттан бөліп қарауға болмайтынын, өзінің өлең жолдарында ақын былай деп түйіндейді :
Тау ұылмын,
Тау менің дәу бесігім.
Мен оның әуресімін, сәулесімін.
Асқар шыңдар желпиді бесігімді,
Бір орамын ағытып сәлдесінің.
Мен – Тулақпын !
Таудан мен жаратылғам.
Тау деген Ана туған, дара тұлғам.
Көкке ұшып кетсем бе екен.
Ұстап алып қыранның қанатынан.
Мұқағали адамды дүниенің ең маңызды бөлігіне жатқыза отырып, оның болашағы - балалықтан басталатынында: «Адам өмірінің бақыты- балалық шақ. Балалық шақ бақытсыздықпен өтсе, санасы бар пенденің бүкіл ғұмырына ақау түскені»
, - деп ой түйеді.
Уақыт – қоғам өмірінң таразысы. Ол жақсы ма жаман ба қоғам жаңартады, жасартады. Сол қоғамның шынайы қожасы болып табылатын адамға да өз дегенін жасай отырып, адам өмірін балалық
«Болашақ дүниеге шыр еткенде,
Бір ұрпақ бір ұрпаққа іліккенде,
Аспалы көпір болып қаларсың сен,
Жалғайтын жүректерді жүректерге»
- десе енді бір өлеңінде:
« Қомағай көңіл құмартып өткен әрнеге,
Тірлікте сонау түскенмін талай әуреге
Кешкен өмір де ,
Көрген бақыт та, барлығы жетпейді екен ғой,
Бір күндік сенің сәулеңе»,-
дейді
Қоғамды, табиғатты, жалпы тіршілік атаулына танып білуде философияда ақиқат деген сала бар. Ақиқат он сегіз мың ғаламның негізгі тұтқасы, тәңірінің құдіретті күші. Сол абссолютті ақиқаттың кішкентай ұшқындары әрбір жүректе орнығып, дамып, айналасындағыларға нұрын шашу керек. Сонда ғана ақиқат жолы арқылы әрбір саналы адам не үшін өмір сүріп отырғанын білу үшін зерттеуге кіріспек. Ақиқат жолын парасат билігіне көтере білген ақын:
«Жанынан жалындаған өрт кетпеген.
Жалықпай өзімді өзім зерттеп келем
О, жүрегім орнынан құбылжыма
Жарамасаң жалғандыққа беттетпеген»
- деп өлең жолымен өрнектеген.
Мұқағалидің ішінде халқының мұң- қасіреті, аш- жалаңаштығы, қырылып қақ жартысынан айырлып қалғандығы, өз еркінің өзіне тимей қойғаны да кетті.
Бұған оның әйгілі «Жан азасы» куә!
«Біздер жетімдерміз, жетімдерміз
Жекірмеңіз біздерге жекірмеңіз
Жетім болып жүріп-ақ жетілгенбіз
Дөңгелек жердің шарын допша теуіп,
Мазасын тірліктің кетіргенбіз
Тіршілікте біреуді біреу күң дер,
Бірге жат өлі кімдер, тірі кімдер,
Жиылып жер шарының жетімдері
Ақиқаттың алдында бірігіңдер»
- деуі өмір шыңдығы,
ақиқат көрніс еді.
Мұқағали өлең- жырлары, күнделңк беттері өзін қоғам өміріндегі әлеуметтік бір бөлшек ретінде қарастыра отырып, адамзат дамуына өзін жеке тұлға ретінде танытты. Оған дәлел:
«Әрине суық қайғы, суық қайғы,
Көңілін халық бірақ суытпайды.
Егер де халық өзін ұмытпаса,
Батыл бол, халық сені ұмытпайды».
Мұқағалидың халыққа танылуы эволюциясы ол көз жұмғаннан кейін бір сәтке тоқтаған жоқ. Соңының осылай боларын өзінің де көзі жеткен сияқты.
«Жақындықты сеземін,
Жерден де аспаннан.
Жылықты сеземін-
Мұздардан, тастардан.
Өмірім сірә-да, мәңгіге тастслған
Осы, мен өлмейтін шығармын
Сәл ғана мызғып ап, қайтадан тұрамын»,
- деген өлең жолдары біз секілді пенделерді сынау үшін айтқан сияқтанады да тұрады. Өйткені, «сәл ғана мызғып ап, қайтадан тұрғанына» бәріміз куәміз. Болашақ ұрпақтар да куә бола бермек.
Мұқағали шығармаларындағы ерлік рухтың дәріптелуі.
1941 жылы соғыс басталғанда, көкірегінде оты бар, көзінде нұры бар,
10 жастағы бала Мұқағали, кейін елге жайылып, ойын өлеңмен өрледі:
«Ел басына күн туған сол бір шақта,
Фашистермен біз-дағы майдандастық»,
деген жыр жолдары арқылы, сол кезең өмірінің ауыр шындығын тілге тиек етеді. Тағы бір өлеңін орамында:
«Енді қазақ қайғырмас «Елім-ай»деп,
Әлдеқашаш жерлеген зарды құмға
Кісін жиды мұңлығым, зарлығым да»,-
деп оқушыға қуат берді. Ақын жүрегі сезімтал еді. Осы бір ұрымтал сәттің келгенін алыстан болжаған тамыршыдай тарлан ақын өз туындыларының өзегі етіп сол рухты алды. Сондықтан «Елім-айлап» босып, еңірегенде етегі көз жасын толып, тоз-иоз болған елдің өткен тарихын тірілтіп,ол өткен ғасырдың терең қойнауына саяхат жасап, ақын М.Мақатаве
«Райымбек! Райымбек!» поэмасын жазады. Елді серпілтер, елең еткізген уақыт тынысын дәл тапқан «Райымбек! Райымбек!» поэмасы қылышынан қан тамған кеңес дәуірінде ерлікке барар қадам еді.
Әдебиеттің үлкен айдынында аспан көгіне қалықтап ұшқан аққудай самғаған әсем жырларын ақиық ақынМ.Мақатаев қаламдас достарына, ақын-жазушыларға, қаламгерлерге арнады. Соның ішінде, әсіресе, өзімен рухы бір, яғни оларда үндесіп тұрған ұлттық рух, ал ұлттық рух дегеніміз – ұлттық намыс. Олай болса, ол тура осы тұрғысында айтылған сияқты.
Сол отты жылдарда қан майданның қақ ортасында ерлігі ерен, ұрпаққа аңыз боп жеткен Б.Момышұлы қасиетті Отанына қауіп- қатер төнгенде, ел тағдыры тұйыққа тірелгенде, сол ауыртпалықты сейілте аларлық айбары бар, көздегеніне жетпей тынбайтын, қайсар ерге айналды. Ұлы Отан соғысы тақырыбына қалам тербеген ақын- жазушылар кем де кем.Өйткені соғыс шарпу тимеген түтін, сірә, да болмаған шығар.
Жазылар естеліктер мен туралы,
Біреулер жан еді дер өр тұлғалы.
Біреулер тұлпар еді дер де мүмкін,
Бүтінделмей кеткен, бір ер- тұрманы, ақын
М.Мақатаевтың осы бір өлеңдегі ойды талдап, тереңіне бойлап көрелік.
Өлеңнің ішіне зейін салып үңілсек, ой түбіндегі аузын ашса, көмекей көрінгені, қолы ашық, жүрегін суырып беруге әзір ақынның жан-д.ниесінің құпия қалтарысының кейбір сәттерін бүкпей, ашық айтқан дер едік.Өйткені өлеңдегі «бүтінделмей кетке, бір ер-тұрманы» дегенде, қазақта «жомартың қолын, жоқ байлайды» деген сөз бар. Әрине Алатаудай өр тұлғалы асқақ ақын ағасына керемет сый жасағысы келіп, талпынып, қолдың қысқалығына қол байлау болғанына қынжыла отырып, ең соңында иығына әкесінің аппақ тонын жауып, сый тартпақ болып, соны жырына арқау етеді.Содан ардақты ағаға жүректен жарып шыққан кәусар жырын арнайды.
Ақын М.Мақатаев қадірлі ағасына арнаған өлеңін «Бауыржан Момышұлына» деп аталған .Сол бір сұрапыл соғыс жылдарында еліктің туын көтерген қаншама қаһармандар шықты. Соның ішінде ерлігі аңызға айналған Б.Момышұлына арнап өлең жазғаның өзі де ерлікпен пара-пар.Болмысын өжет, елім деп еміренген, жерім деп тебіренген ақын намысын жанып «Отан үшін отқа түс, күймейсің» дегендей, соғыстың қақ ортасынан аман-есен елге оралады. Кару мен қаламды қатар ұстаған, қайтпас қайсар адам туралы өте көп жазылады, әлі де жазыла бермек. Ақынның мына бір өлең жолына үңілейкші:
«Ұрпақтар аңыз етіп айтып жүрер,
Сыйдан да он есе артық даңқың маған»,
-дейді. Тек нәзік жүректі ақын емес, бүкіл қазақ халқы ресми түрде сый-атақ бермесе де, сүйікті ұлын ұлықтап, Батыр атап кеткені қаһарман ұлдың даңқы баршаға аян. Өйткені соғыстың басынан аяғына дейін қатысып,елі ерлігін аңыз етіп айтқан Б.Момышұлына көзі тірі кезінде Кеңе Одағының Батыр атағы берілмесе де, өз ұрпағы «Ер есімі – ел есінде »
ұмытылмайтынын дәлелдеп, Мұқағалидай ақиық ақын тебірене жырдан шашу шашады.
«Жүрегімнің тапсырған аманатын,
Бере алмай кетем бе деп күдіктенем»,
- деп ойын онға, санасын санға бөлініп қатты қобалжиды.Ешкімнің назарына ілікпеген, сый тартармын сөзсіз менің деп отырады да соңынан өлең жолын:
«Ешбір сый таба алмаспын, аға саған
Аппақ тонын атамның тәбәрігін,
Жүзге кел деп арқаңа жаба салам
»,- деп аяқтайды
Бұл күнде ақыннан қалған жыр «Атасының аппақ тонындай» ХХI ғасыр ұрпағына, жыр сүйер қауымға тәбәрік болып қалды.Сол үшін де қазақ деген ел тұрғанда, батырдың аты өшпей, ерлігі ұрпақтан- ұрпаққа аңыз боп, өлеңі маңызды боп, ел есінде, халықтың жүрегінде мәңгі сақталатыны айдан анық. Олай болса, ақын М.Мақатаев:
«Жазылар естеліктер нешелеген,
Көрерміз оның бәрін пешенеден.
Әйтеуір, білетінім бірақ нәрсе-
Көшеді өлең немесе өшеді өлең!»
- дегенде, өлеңнің көшуі, сол емеспе? Қазақ елінің маңдайына біткен біртуар дара тұлғаларын халқы ұлықтап, «көшеді өлең немесе өшеді өлең» дегізген өлең көші жастардың жадында жатталып, халықпен бірге жасайды.
Бүгінгі ұрпақ өшпестей жазылған жыр шумақтары мен қайсар өр рухтың туын биік ұстаған арда азаматтарды ешуақытта ұмытпайды. Қазақ елінің әрбір шаңырағына бейбіт өмір тілеп, жауһар жырларын қалдырған ақын Мұқағалидың :
Бостандық мәңгі орнасын,
Болмасын, соғыс болмасын!
Осы алып кеудеңде мәңгілік,
Армысың, Алатау, қарлы шың!
Кең дала,көк өзен армысың,
Тыныштық сәбидей қалғысы,
- деген өлең жолындағыдай ұйқысы тәтті болуды көксеген әнбатадай – уайымсыз, қайғысыз сәбидей мәңгі тыныштық, бейбітшілік өмір сүрейік.
Қазақ жырының Хантәңірі
Мақсаты :
М. Мақатаевтың өмірімен таныстыру, ақын шығармаларының идеялық-көркемдік мазұмынын ашу, өлеңді мәнерлеп жатқа оқуға дағдыландыру
Көрнекілігі :
Кітап көрмесі, слайд, қанатты сөздер.
1.
«Мұқағали мәңгілік ғұмыр» ( Ақынның өмір жолы мен шығармашылығына шолу)
2. «Поэзия- жүрек тілі» ( Ақын өлеңдерін оқу).
3. «Ән сал жаным »( Ақын өлеңдеріне жазылған әндердә орындау).
4. «Жазылар естеліктер мен туралы» (Мұқағали туралы естеліктер).
5. Көрініс. «Аққудың қанатына жазылған жыр» («Аққулар ұйықтағанда»
поэмасы бойынша).
Жүргізуші:
Қайырлы күн, қадірменді жыр сүйер қауым ! Бүгінгі кешті Абай атындағы мемлекеттік сыйлықтың иегері, ақиық ақын М.Мақатаевқа арнаймыз. Қазақтың қара өлеңін кие тұтқан, жүрегінің түбінен қайнап шыққан асыл жырларымен қалың жұртшылықтың махаббатына бөленген М.Мақатаевтың шығармашылығына арналған « Қазақ жырының Хантәңірі »
атты әдеби сазды кешімізді бастауға рұқсат етіңіздер.
Жүргізуші
: Көрер едің
Шаламын ба, отпын ба,
Білер едің,
Ақынмын ба, жоқпын ба?
Кектендірген хан Жәңгір де жоқ мұнда,
Кектенетін Махамбет те жоқ мұнда.
Сырымда осы,
Жырым да осы
Алдыңда, байқашы бір
Бықсыдым ба, жандым ба?
Махаңдар жоқ, Махаңдардың сарықты-
Мұқағали Мақатаев бар мұнда,- деп бір күндік сәуледей ағып өткен қазақ жырының шоқ жұлдызы М.Мақатаевтың бүгін туған күні.
« Бүгін менің туған күнім » өлеңін оқушы оқиды.
Жүргізуші:
М.Мақатаев 1931 жылы 9- ақпанда Алматы облысының Нарынқол ауданындағы Қарасаз ауылында дүниеге келді. Әкесі Сүлеймен осы өңірде колхоз ұйымдастырушысы болды. 1941 жылы майданға аттанып, содан оралмады. Шешесі Нағиман шаруа адамы еді. Балалық шағынан-ақ ақын ерте есейді, еңбекке ерте араласты. Орта мектепті бітірген соң ауыл хатшысы, қызыл отаудың меңгерушісі, комсомол қызыметінде болды. 1954- 1962 жылдар арасында қазақ радиосында диктор болды, 1962- 72 жылдар аралығында «Социалистік Қазақстан», «Қазақ әдебиеті» газетінде «Мәдениет және тұрмыс», «Жұлдыз» журналдарында бөлім меңгерушісі, 1942-73 жылы Қазақстан Жазушылар Одағында әдеби кеңесші боып жұмыс істейді.
Мұқағалидың тұңғыш өлеңі 1948 жылы Нарынқол аудандық «Советтік шекара» газетінде басылды. Мұқағали поэзиясы- таңғы шықтай мөлдір поэзия. Ақынның «Дариға жүрек», «Аққулар ұйықтағанда», «Атамекен» т.б кітаптар жарық көрді. Ақынның «Аманат» жыр жинағы 2000 жылы Мемлекеттік сыйлыққа ие болды.Бүгінде ақынның 13 кітабы бойынша 1834 өлең, 19 поэмасы бар екені анықталып отыр.
Мұқаңның 35 мың жолға жуық өлеңі поэзия сүйер қауымның іздеп жүріп оқитын жырына айналды. Ақын өлеңдеріне 100- ден астам әндер жазылды. Мұқағали - біздің замандағы ғажайып ақындардың бірі. Ақынның өзі «Егер сіздер шынымен менің өмірбаянымды, шығармашылығымды зерттемек болсаңдар, онда мен не жазсам, соның бәрін түгел оқып шығуды ұмытпаңыздар. Мен өз өлеңдерімнен бөліп қарамауларыңызды өтінемін » деген екен. Ендешн қашан да ақиқаттың ақ туын көтеріп, әділет пен адалдықты тең ұстаған ақынның ғажайып сырлы өлеңдеріне кезек берейік.
«Қайран, Қарасазым-ай »
«Мен өскен лашық- бір бөлме»
өлеңдері оқылады.
Жүргізуші:
Мұқағали мұрасы, маожан поэзиясы –мәңгілік, болашақ ұрпақтың еншісі, қастерлеп қадірлейтін мұрасы. Халық қөңілін суысындатқан ақын өлеңдерінің көпшілігі өмір туралы, тіршілікке тірек боларлық өмір шырағын, өмір шуағын, өмір жұпарын жыр етеді. Өмір дегенге
Тірлікте сірә жетер ме ой !
Жарық сәуледен
Басқаның бәрі бекер ғой.
Бекер ғой бәрі,
Бекер ғой бәрі, бөтен ғой
Өмір деген бір күндік сәуле екен ғой !
Ақынның ғұмырлы поэзиясы бүгінде әнге айналып көкте қалықтайды.Мұқағалидың сөзіне жазылған әндер бүгінгі таңда
Барша жұрттың жүрегінен берік орын алып, қуанышы мен қайғысын бөлісетін айнымас жан серігіне айналды.
Пай! Пай! Пай!
Киелі неткен жер!
Батырлар дүбірлетіп өткен жер,
Тұлпарлар дүбірлетіп төккен тер,
Ғашықтар бір- бірін өпкен жер.
Иә, ұлы ақынның сезімінде, туған еліне деген махаббатында шек бар ма?! Ендеше М.Мақатаевтың сөзіне жазылған Н.Тілендиевтің «Сарыжайлау» әніне кезек берейік.
Жүргізуші:
Мқұағалидың өлеңдері шын шабыттың, қиын күйзеліс пен шын қуаныштан, шын сағыныштан туған. Ақын ұлы сезімге бас иіп, өз өлеңдерінде махаббат тақырыбын кеңінен суреттеген.
Ақын Әбділда Тәжібаевтың сөзімен айтар болсақ: «Махаббат – сезім. Ол адамның ішкі рухы, тозбас қуаты. Махаббаты сезімге ерлік, жүректілік керек. Мұқағалиды құдіретті ақын ететін де сол ерлік болатын...»
О, махаббат!
Сен әлі тірі ме едің?
Көзімнен ғайып болған күнім едің,
Гүлім едің, елтіген түнім едің,
О, махаббат! Сен әлі тірі ме едің?
О, махаббат! Сен әлі тірі ме едің?
Тірі ме едің...
Мен енді тірілемін!
Ақ періште алдыңда жүгінемін
Қолдай гөр, ғашықтардың пірі, мені !
«Ғашықпын»
өлеңі оқылады.
«Махаббат диалогы»
оқылады.
Жүргізуші:
« Құлақтан кіріп бойды алар,
Әсем әнмен тәті күй.
Көңілге түрлі ой салар,
Әнді сүйсең менше сүй » -
деп Абай атамыз айтқандай келесі кезекті әнге береміз.
Ән:
«Сәби болғым келеді».
Жүргізуші:
Жазылар естеліктер мен туралы,
Бірулер жан еді дер өр тұлғалы.
Бірулер тұлпар еді дер де мүмкін,
Бүтінделмей кеткен бір ер- тұрманы. - деп ақын ағамыз өзі айтып кеткен дей ендігі кезекті кешіміздің Мұқағали ағамыз туралы естеліктерге береміз.
1-оқушы: Ақынның балалық шағынан үздік сыр.
Мұқағалидың балалық шағы 1941- 1945 жылғы соғыспен тұтас келді. Соғыс басталғанда он жаста екен. Тиын деген әжесі болған.Сол кісі бауырына басып баулып өсірген.1941 жылдың күзінде Мұқағалидің әкесі Сүлйменді әскерге алды. Ел жиналып әскрге шақырылған жігіттерді шығар салуға бара жатады. Топ ішінде әкесімен қоштасушы Мұқағали да бар. Бар топ бір жерге жиналып соңғы рет қоштасуға айналғанда Сулеймен: « Уа, ел жұртым, сендерден бір өтінішім бар Мына Мқұағалиды тұңғышым болса да өзіме тартпай, жақындатпай, әжесінің баласы болып өсіп еді, осының бетінен иіскеуге рұқсат етіңіздер !» деп сұрайды.Тұрған халық риза болып: «Рұқсат, рұқста!» деп шуласады. Әкесі сонда бірінші және соңғы рет еркін қимылдап, баланы өзіне шақырып, құшаұтап бетінен сүйеді де: «Ал, Мұқағалиым ! Сенің ұлы атаң Қамысбай өлгенде, Мақатай атаң он жаста екен.Міне, мен соғысқа кетіп барам. Сен де он жастасың, бізге құдай әкесінен он жасты қалуды жазған екенғ қарағым. Енді сен азаматсың! Анау кәрі әжеңді, шешеңді, екі ініңді саған тапсырдым.Сен жаспын деме, қарағым,осыларға бас бол! Аман-есен көрісейік» деп ебіл- себіл жылап тұрған баланың бетінен тағы сүйіп, қош-қошпен аттанып кетеді.
Біріншіден, әкесәнің аманаты бар, екіншіден өзіне басқа үйде ересек ешкім болмағандықтан Мұқағали буыны қатпаса да үй шаруасын өз мойына алды. Оқуын да тастамады. Зерек, алғыр оқушы болыпты. Колхоз жұмысына да араласып, көктемгі егіс кезінде соқаға міну, жазда шөп шабу, кейде мал бағумен айналысады. Мұқағали бала кезінде-ақ «Құлагер» поэмасын, інжу-маржандай халықтың асыл мұраларын мәнерлеп жатқа оқитын болған. Өзі де 10-11 жасында өлең жаза бастапты. Өлеңдері көбінесе асқар таудай әкесіне деген сағынышын білдірді:
Мен қасқа атпен желемін кеп,
Ойлаушы едім артыңнан еремін деп.
Қанша жүрсем, жан әкем, жеткісбейсің,
Аттанып ең майданнан келемін деп.
... 6-сыныпта оқып жүргенбіз. Мұқағали, Сыдық үшеуіміз мектепке баруға біздің үйден шықсақ, қораның жанында ертоқымы бар бір ат жүр екен. Баламыз ғой, атты ұстап алып, үшеуміз мінгестік те қақпайлап мектепке келдік. Біраздан кейін аттың иесі Жазит деген көрші ауылдағы шабарман атамыз артымыздан қуып келіп, әй- шай жоқ үшеумізді қамшының астына алып, мұғалімдер бөлмесіне айдап келді «Мына жүгірмектер кеңсе алдына атымды ұрлап мініп кетіпті. Жүгенім жоқ тауып берсін » дер айғайға басты. Жүгенін біз алмағанымызды,аттың кімдікі екенін білмегенімізді айтсақ, тыңдамайды. Қарғап-сілеп, жанымызды шығарып барады.Бір кезде Мұқағали Жазитке тесіле қарап тұрып:
Кебін киген өледі,
Кебенек киген келеді.
Сабыр түбі сары алтын,
Сарғайып түбі жетеді,- деді де
- Ата, бізді босқа сабадыңыз. Бізд ер жетіп, азамат болармыз. Соғыстан әкеміз бен бауырларымыз да келер.Жүгеннің тілеуін тілегенше, соғыстағы балаларыңыздың тілеуін тілесеңші?!- деп бөлмеден шығып кетеді. Міне, Мұқаның бала кезінде- ақ әділетсіздікке төзбегенінің бір мысалы осы.
2- оқушы : Мұқағалидың жары Лашын естелігі.
Мұқағали өлеңді жеке бөлмесінде отырып жазатын. Көк шапанын жамылып, үстелге кеудесін тіреп отыратын еді. Жазып болғасын жайраңдап келіп анамызға оқып беретін де «Лашын, қалай болыпты?!» деп күлетін. Кейде бізге сырын айтып «Өлең құрудың өзі тұнып тұрған математика. Математика амалға бағынса, өлеңнің де бағытынан өз заңдылықтары бар» дейтін.
Ол күз мезгілін айрықша ұнататын. Жапырақ түсіп, жауын құйып тұрған түндерде қолынан қаламын тастамайтын. Ол көп жағыдайда қолдау таппай қалатын. Бәріміз басу айтқан соң қайта еңсесі көтерліп ерсіл- қарсылы адымдап, «Әй, мені түсінгісі келген адам өлеңдерімді оқмды. Ничего, 4 миллион қазағым болса, мен ешқашан өлмеймін» дейтін. Әбдімүтәліп деген нағашымызды көбірек тыңдайтын. Әбділда Тәжібаев ақсақалды қатты сыйлайтын. Кеңшілік Мырзабеков, Н.Тілендиевпен жақсы дос болды.
Бауырластықтың жалауын біз де көтеріп,
Жарқын өмірден дауласпай өтелік, - деген сөздері Мұқағалидің дархан мінезін танытады.
Көрініс:
«Аққулар ұйықтағанда » поэмасы бойынша.
Жүргізуші:
М.Мақатаев – қазақ тарихындағы ең оқырманы көп, халық басты жанашыр болған суреткер. Ол ең алдымен ақын. Қазақ жырының құдіреті.
«Қош махаббат!» - сол жыр құдіретінің қарасөзбен жазылған ой өрнектері. Түйін тұжырымдарында да сол ақын Мақатаев күйінде қалған.Өнердің биіктігі мен адам биіктігінің тұтастығын, жарасымын іздеген ойлы оқырман үшін керегі де сол болса керек.Оның қазір даңқы өзі басы емес, бүкіл өлкесін бақытқа бөлеп жүр. Ақынның найзағай жанын ұға бермейтіндер бүгін оны түсініп, ұғып рухының алдында бас иіп тұр. Ақынның жырын ұрпақтан- ұрпаққа жалғасып одан әрі жаңғыра берсін, жаңғыра берсін деп бүгінгі кешімізді аяқтаймыз.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1.М.Мақатав. Аманат: Жыр жинағы.Алматы: Атамұра,2002.-304бет.
2. М.Мақатаев.Үш томдық шығармалар жинағы.-Алматы:Жазушы.
3. Қазақстан тарихы. №4. 2010 жыл.
4. Ақиқат. №8. 2010 жыл
5. Ақиқат. №5. 2008 жыл.
|
